درس پنجاه‌ويكم

مقايسة دنيا با آخرت

·مقدمه

·فناپذيري دنيا و ابديت آخرت

·تفكيك نعمت از عذاب در آخرت

·اصالت آخرت

·نتیجه انتخاب زندگي دنيا

مقدمه

با شناختي كه درباره عالم آخرت از راه عقل و نقل به دست آورده‌ايم، مي‌توانيم دنيا و آخرت را از جهات مختلفي مورد مقايسه و سنجش قرار دهيم. خوشبختانه اين مقايسات در خود قرآن كريم هم انجام گرفته است و ما مي‌توانيم با استفاده از بيانات قرآني، زندگي دنيا و آخرت را مورد ارزيابي صحيح قرار دهيم و برتري عالم آخرت را تبيين كنيم.

فناپذيري دنيا و ابديت آخرت

نخستين اختلاف بارز بين عالم دنيا و عالم آخرت، محدوديت عمر دنيا و جاودانگي آخرت است. عمر هر انساني در اين جهان، سرآمدي دارد كه دير يا زود فرامي‌رسد و حتي اگر كسي صدها و هزاران سال هم در دنيا زندگي كند، سرانجام با دگرگوني نهايي جهان طبيعت و هنگام «نفخ صور اول» پايان خواهد يافت؛ چنانكه در درس‌هاي پيشين دانسته شد، و از سوي ديگر، قريب هشتاد آیه قرآن، دلالت بر ابديت و جاودانگي جهان آخرت دارد.(1)

روشن است كه متناهي هر قدر هم طولاني باشد، نسبتي با نامتناهي نخواهد داشت.

پس عالم آخرت ازنظر بقا و دوام، برتري عظيمي بر دنيا دارد و اين، مطلبي است كه

1. ر.ک: آيات خلود و جاودانگى بهشت و دوزخ.

در آيات متعددي با تعبير «ابقي»(1) بودن آخرت و «قليل» بودن دنيأ(2)

خاطرنشان شده، و در آيات ديگري با تشبيه زندگي دنيا به گياهي كه تنها چند روزي سبز و خرم است و سپس به زردي و پژمردگي مي‌گرايد و سرانجام، خشك و نابود مي‌شود،(3) مورد تأكيد قرار گرفته است، و در آيه‌اي به‌طور كلي مي‌فرمايد: «آنچه نزد خداي متعال است، باقي مي‌ماند».(4)

تفكيك نعمت از عذاب در آخرت

تفاوت اساسي ديگر بين زندگي دنيا و زندگي آخرت اين است كه خوشي‌هاي دنيا و زندگي دنيا آميخته با رنج و زحمت است و چنان نيست كه دسته‌اي از مردم هميشه و از هر جهت متنعم و شاد و آسوده، و دستة ديگري همواره معذب و غمگين و ناراحت باشند، بلكه همه مردم كمابيش از لذت‌ها و شادي‌ها و آسايش‌هايي برخوردارند و نيز رنج‌ها و غم‌ها و نگراني‌هايي دارند. ولي جهان ديگر، داراي دو بخش مجزا (بهشت و دوزخ) است و در يك بخش، اثري از عذاب و رنج و ترس و اندوه نيست و در بخش ديگر جز آتش و درد و حسرت و اندوه يافت نمي‌شود و طبعاً لذت‌ها و رنج‌هاي اخروي به مراتب شديدتر از لذت‌ها و رنج‌هاي دنيوي خواهد بود.

اين مقايسه نيز در قرآن كريم انجام گرفته و برتري نعمت‌هاي اخروي و جوار و قرب الهي بر نعمت‌هاي دنيا مورد تأكيد واقع شده؛(5) چنان‌كه سخت‌تر بودن عذاب آخرت از رنج‌ها و مصيبت‌هاي دنيا خاطرنشان شده است.(6)

1. كهف (18)، 46؛ مريم (19)، 76؛ طه (20)، 73و131؛ قصص (28)، 60؛ شورى (42)، 36؛ غافر (40)، 39؛ اعلى (87)، 17.

2. آل عمران (3)، 197؛ نساء (4)، 77؛ توبه (9)، 38؛ نحل (16)، 117.

3. يونس (10)، 24؛ كهف (18)، 45ـ46؛ حديد (57)، 20.

4. نحل (16)، 96.

5. آل عمران (3)، 15؛ نساء (4)، 77؛ انعام (6)، 32؛ اعراف (7)، 32؛ يوسف (12)، 109؛ نحل (16)، 30؛ كهف (18)، 46؛ مريم (19)، 76؛ طه (20)، 73و131؛ قصص (28)، 60؛ شورى (42)، 36؛ اعلى (87)، 17.

6. رعد (13)، 34؛ طه (20)، 127؛ سجده (32)، 21؛ زمر (39)، 26؛ فصلت (41)، 16؛ قلم (68)، 33؛ غاشيه (88)، 24.

اصالت آخرت

فرق مهم ديگر بين دنيا و آخرت اين است كه زندگي دنيا، مقدمة آخرت و وسيله‌اي براي كسب سعادت ابدي است، و زندگي آخرت، زندگي نهايي و اصيل مي‌باشد و هرچند زندگي دنيا و نعمت‌هاي مادي و معنوي آن مطلوب آدمي است، با توجه به اينكه همه آنها ابزار آزمايش و وسيلة تكامل حقيقي و تحصيل سعادت ابدي است، اصالتي نخواهد داشت و ارزش واقعي آنها وابسته به توشه‌اي است كه شخص براي زندگي ابدي‌اش برمي‌دارد.(1)

ازاين‌رو، اگر كسي زندگي اخروي را فراموش كند و چشم خود را به زرق و برق دنيا بدوزد و لذايذ آن را هدف نهايي‌اش قرار دهد، ارزش واقعي آن را نشناخته و براي آن، ارزش پنداري قایل شده است؛ زيرا وسيله را به‌جاي هدف گرفته است. چنين كاري جز بازي و سرگرمي و فريب‌خوردگي نخواهد بود. به همين جهت، قرآن كريم زندگي دنيا را بازي و سرگرمي و ابزار فريب ناميده،(2) و زندگي آخرت را زندگي حقيقي دانسته است.(3) ولي بايد توجه داشت كه همه نكوهش‌هايي كه از دنيا شده، مربوط به نوع نگرش و جهت‌گيري انسان‌هاي دنياطلب است؛ وگرنه زندگي دنيا براي بندگان شايستة خدا كه حقيقت آن را مي‌شناسند و به نظر وسيله به آن مي‌نگرند و از هر لحظة عمر خود، براي سعادت ابدي‌شان بهره مي‌گيرند، نه‌تنها نكوهشي ندارد، بلكه داراي ارزش فوق‌العاده‌اي است.

نتیجه انتخاب زندگي دنيا

با توجه به امتيازات عالم آخرت و برتري زايدالوصف نعمت‌هاي بهشتي و رضوان و

1. قصص (28)، 77.

2. آل عمران (3)، 185؛ عنكبوت (29)، 64؛ محمد (47)، 36؛ حديد (57)، 20.

3. عنكبوت (29)، 64؛ فجر (89)، 24.

قرب الهي بر لذايذ دنيا، جاي ترديد نيست كه برگزيدن زندگي دنيا بر آخرت، كاري نابخردانه خواهد بود(1) و نتيجه‌اي جز حسرت و ندامت نخواهد داشت. ولي زشتي و نادرستي چنين گزينشي هنگامي بيشتر ظاهر مي‌شود كه بدانيم انتخاب دنيا و دل‌بستگي به لذايذ آن، نه‌تنها موجب محروميت از سعادت ابدي مي‌شود، بلكه عامل مهمي براي شقاوت جاودانه نيز است.

توضيح آنكه اگر انسان مي‌توانست به‌جاي سعادت ابدي، لذايذ زودگذر دنيا را انتخاب كند، اما به‌گونه‌اي‌كه پيامد سوئي براي جهان ابدي نداشته باشد، چنين كاري با توجه به رجحان فوق‌العادة سعادت اخروي، كاري ابلهانه مي‌بود. ولي هيچ‌كس را گريزي از جهان ابدي نيست و كسي كه تمام نيروي خود را صرف زندگي دنيا كرده و عالم آخرت را به دست فراموشي سپرده و يا اساساً آن را انكار كرده است، نه‌تنها از نعمت‌هاي بهشتي محروم مي‌شود، بلكه براي هميشه گرفتار عذاب‌هاي دوزخ خواهد شد و زيان مضاعفي خواهد كرد.(2)

اين است كه قرآن كريم، ازيك‌سو، برتري نعمت‌هاي اخروي را گوشزد مي‌كند و هشدار مي‌دهد كه مبادا زندگي دنيا شما را بفريبد؛(3) از سوي ديگر، زيان‌هاي دل‌بستگي به دنيا و فراموش كردن آخرت و انكار جهان ابدي يا شك درباره آن را برمي‌شمرد و تأكيد مي‌كند چنين اموري موجب شقاوت و بدبختي جاوداني مي‌شود.(4) چنان نيست كه انتخاب‌كنندة دنيا تنها از پاداش اخروي محروم شود، بلكه علاوه بر آن، به كيفر ابدي نيز محكوم خواهد شد. راز آن اين است كه شخص دنياپرست، استعدادهاي خداداد را ضايع

1. اعلى (87)، 16؛ فجر (89)، 24.

2. هود (11)، 22؛ كهف (18)، 104ـ105؛ نمل (27)، 4ـ5.

3. بقره (2)، 102و200؛ توبه (9)، 38؛ روم (30)، 33؛ فاطر (35)، 5؛ شورى (42)، 20؛ زخرف (43)، 34ـ35.

4. اسراء (17)، 10؛ بقره (2)، 86؛ انعام (6)، 130؛ يونس (10)، 7ـ8؛ هود (11)، 15ـ16؛ ابراهيم (14)، 3؛ نحل (16)، 22و 107؛ مؤمنون (23)، 74؛ نمل (27)، 4ـ5و66؛ روم (30)، 7و16؛ لقمان (31)، 4؛ سبأ (34)، 8و21؛ زمر (39)، 45؛ فصلت (41)، 7؛ نازعات (79)، 38ـ39.

كرده و درختي را كه مي‌بايست ميوة سعادت ابدي به بار آورد، خشكانده و بي‌ثمر ساخته است و حق مُنعم حقيقي (پرستش) را رعايت نكرده و نعمت‌هاي او را در راهي كه مورد رضايت وي نبوده، صرف كرده است و چنين كسي است كه هنگام ديدن نتايج سوء گزينش خود، آرزو مي‌كند كه اي كاش خاك مي‌بودم و به چنين سرنوشت شومي مبتلا نمي‌شدم.(1)

1. نبأ (78)، 40.

پرسش

1. وجوه تفاوت بين دنيا و آخرت را بيان كنيد.

2. جهت نكوهش از دنيا را شرح دهيد.

3. زيان‌هاي دنياگرايي را شرح دهيد.

4. چرا عدم ايمان به آخرت، موجب عذاب ابدي مي‌شود؟