قال علي عليه‌السلام : إِنَّهُ لَيْسَ لِأَنْفُسِكُمْ ثَمَنٌ إِلَّا الْجَنَّةَ فَلَا تَبِيعُوهَا إِلَّا بِهَا؛ امير مومنان عليه‌السلام مي‌فرمايند: همانا براي شما بهايي جز بهشت نيست، پس به کمتر از آن نفروشيد. (نهج‌البلاغه، حکمت456)

توحيد در نظام عقيدتى و نظام ارزشى اسلام

شوميز، رقعي، 120 صفحه، چاپ اول 1370.

اين كتاب خلاصه اى از سخنرانى هاى استاد با عنوان «موقعيت توحيد در نظام عقيدتى و نظام ارزشى اسلام» است. اين سخنرانى ها در سال هاى 66ـ1365 قبل از خطبه هاى نماز جمعه تهران ايراد گرديده است. انتشارات شفق اين كتاب را در چهار نوبت، و در آخرين نوبت با شمارگان 4000 نسخه، به چاپ رسانده است.

اين اثر در دو بخش تنظيم شده كه در بخش نخستِ آن توحيد در نظام عقيدتى اسلام، و در بخش دوم آن، توحيد در نظام ارزشى اسلام بررسى مى شود.

مهم ترين موضوعات مورد بحث دربخش اول از اين قرارند:

ضرورت بحث توحيد: در اين باره به رواياتى همچون حديث سلسلة الذهب و بيان اميرمؤمنان(عليه السلام) در جنگ جمل استناد شده، ضرورت بحث توحيد با توجه به اينكه اين اصل، ريشه همه اعتقادات اسلامى است، به اثبات رسيده است. همچنين با عنايت به ارتباط دو نظام اعتقادى و ارزشى اسلام، توحيد به منزله محور نظام ارزشى مطرح گرديده و از اين نظر نيز ضرورت بحث درباره آن اثبات شده است.

درجات توحيد: توحيد در خالقيت; توحيد ربوبى، كه هم در ربوبيت تكوينى و هم در ربوبيت تشريعى تجلى مى يابد; توحيد در عبوديت.

توهمات غلط در معناى توحيد: در اين قسمت، برخى از اين توهمات، مانند قول به حركت مكانيكى و ديناميكى عالَم، دفع مى شود، و در نتيجه توحيد در ربوبيت تكوينىِ لحظه به لحظه و آن به آنِ عالَم به اثبات مى رسد. شبهه مزبور مى گويد خداوند، تنها در خلقت و ايجاد عالم نقش داشته است، نه در ادامه حيات آن.

توحيد در رازقيت: تنها خداوند است كه به بندگانش روزى مى دهد. به مناسبت اين موضوع، مباحثى از قبيل تقدير خدا در روزى انسان ها، علل و اسباب تغيير روزى، روزى رساندن از راه غيرطبيعى مطرح مى شود.

حكمت الهى: در پايان اين بخش، به مناسبت مباحث پيشين، حكيمانه بودن تمام تدبيرهاى الهى مورد بررسى و اثبات قرار مى گيرد و در اين زمينه، از حكمتِ تحمل سختى ها سخن به ميان مى آيد، و در نهايت، بحث قضا و قدر الهى و تبيين صحيح آن مطرح مى شود.

در بخش دوم (توحيد در نظام ارزشى اسلام) نيز اصلى ترين مباحث از اين قرارند:

مفهوم ارزش مطلق و ارزش اخلاقى: ارزش مطلق به معناى مطلوبيت، و ارزش اخلاقى به معناى مطلوبيتى است كه از نتيجه افعال اختيارى انسان عايد مى شود. سپس درباره معيار ارزش اخلاقى از نظر اسلام سخن به ميان مى آيد و ثابت مى شود كه به طور كلى، حقيقت و ملاك ارزش ها از ديدگاه اسلام و در نظام ارزشى اسلام، آن كمالى است كه در روح انسان پديد مى آيد و انسان را به سوى خداپرستى و قرب الهى راه مى نمايد.

بررسى برخى مفاهيم ارزشى از نظر اسلام: در اين بحث مفاهيمى مانند آزادى، تعهد و وظيفه شناسى، تقوا و مراتب آن و ارتباط آن با توحيد، و مفهوم عبادت بررسى شده است.

نصاب ارزش اخلاقى در اسلام: در اين بحث ثابت مى شود كه كار فرد، گروه يا جامعه، از نظر اسلام زمانى ارزش دارد كه عنوان تقوا و پرستش خدا بر آن منطبق گردد، و اين نصاب ارزش اخلاقى در اسلام است. حتى اگر كارى بر مبناى نظام هاى ارزشى ديگر پسنديده و شايسته باشد، اما اين دو عنوان بر آن منطبق نشود، در دستگاه ارزشى اسلام به حدنصاب لازم براى ارزشمندى نمى رسد. آن گاه به مناسبت اين بحث برخى نظريات غربى نقد مى شود، و سپس بحث ملاك خوب و بد از نظر اسلام مطرح مى گردد.

گفتنی است، این کتاب با عنوان «At-Tawhid or Monotheism» توسط  «ن.توحیدی» ترجمه و به کوشش سازمان تبلیغات اسلامی در قطع وزیری و در 182 صفحه چاپ شده است.

آدرس: قم - بلوار محمدامين(ص) - بلوار جمهوری اسلامی - مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمينی(ره) پست الكترونيك: info@mesbahyazdi.org