قال علي عليه‌السلام : إِنَّهُ لَيْسَ لِأَنْفُسِكُمْ ثَمَنٌ إِلَّا الْجَنَّةَ فَلَا تَبِيعُوهَا إِلَّا بِهَا؛ امير مومنان عليه‌السلام مي‌فرمايند: همانا براي شما بهايي جز بهشت نيست، پس به کمتر از آن نفروشيد. (نهج‌البلاغه، حکمت456)

پيش‌گفتار

در طول تاريخ بشر، «آزادى» همواره به عنوان يكى از آرمان‌هاى مقدّس و والا براى افراد و جوامع انسانى مطرح بوده و داعيه‌داران «آزادى‌خواهى» در ميان همه اقوام و ملل از ارزش و احترام خاصّى برخوردار بوده و انسان‌هايى بزرگ و در خور ستايش به شمار مى‌رفته‌اند. آزادى در منظر انسان‌ها آن چنان مهمّ و حياتى جلوه مى‌كرده كه حاضر شده‌اند براى نيل به آن متحمّل رنج‌ها و مشقّت‌هاى طاقت‌فرسا شده و جان و مال و همه هستى خود را در راه آن فدا نمايند و صدها هزار و بلكه ميليون‌ها نفر در پاى آن جان باخته‌اند. و بى‌جهت نيست كه وقتى در مقطعى از تاريخ، انديشه‌اى بنام «ليبراليسم» ظهور مى‌كند به سرعت در سراسر دنيا منتشر شده و طرفداران زيادى مى‌يابد؛ به طورى كه امروزه بسيارى از كشورها و شخصيت‌ها و انديشمندان آنها، ليبراليسم را به عنوان يكى از اصول قطعى و برگشت‌ناپذير نظام و تفكر خود تلقّى كرده و به آن مباهات مى‌كنند.

اما براستى آزادى چيست و مشخّصاً چه مفهومى دارد؟ اصول و مشخّصه‌هاى ليبراليسم كدامند؟ اصولا آيا انسان موجودى است آزاد و مختار يا مجبور و مقهور؟ دين و آزادى چه نسبتى با هم دارند؟ آيا آزادى دين را قيد مى‌زند و يا دين آزادى را و يا هيچ كدام؟ آزادى بيان به عنوان يكى از مصاديق مهم آزادى، به خصوص در جوامع مدنى امروزى، چگونه تعريف و تحديد مى‌شود؟ رويكرد اسلامى در باب آزادى بيان و مطبوعات چيست؟ بخش اول اين كتاب به پاسخ اين پرسش‌ها و چند پرسش ديگر در همين زمينه پرداخته است.

اصطلاح ديگرى كه اين روزها در جامعه ما، و به خصوص در محافل علمى، رونق خاصى داشته و زياد تكرار مى‌شود و سخنرانى‌ها و مقالات و مطالب متعدّدى در دفاع يا نقد آن وجود دارد، اصطلاح پلوراليسم(1) است. اين مفهوم، كه در فارسى به «كثرت‌گرايى» ترجمه مى‌شود، در واقع اشاره به تفكرى دارد كه بر اساس آن تكثّر و چندگانگى در حوزه‌هاى گوناگونى نظير


1. Pluralism.

اقتصاد، سياست، فرهنگ، انديشه، دين و غير آنها مطلوب و مقبول تلقّى مى‌شود. پلوراليسم نيز به مانند ليبراليسم، امروزه نماد روشنفكرى و مدنيت و انديشهورزى قلمداد شده و مخالفان آن، به تحجّر، تعصّب، بى‌منطقى، خشونت‌طلبى و عناوين ديگرى امثال آنها متّهم مى‌گردند. بخش دوم اين كتاب به پرسش و پاسخ‌هايى پيرامون اين موضوع اختصاص دارد و تلاش كرده تا گوشه‌هايى از مباحث مربوط به آن را روشن نمايد.

مجموعه اين پرسش‌ها و پاسخ‌ها برگرفته از جلسات مختلفى است كه انديشمند فرزانه، حضرت آيت‌الله مصباح يزدى در جمع‌هاى دانشگاهى و حوزوى و احياناً اقشار عمومى مردم داشته‌اند. اين كتاب در واقع ادامه سه مجلّد ديگر است كه اولى با دو موضوع «نظام سياسى اسلام» و «ولايت فقيه»، دومى با دو موضوع «ولايت فقيه» و «خبرگان» و سومى نيز با دو موضوع «دين و مفاهيم نو» و «نظارت استصوابى» منتشر گرديده و اكنون چهارمين جلد از اين مجموعه نيز با دو موضوع «آزادى» و «پلوراليسم» به علاقمندان تقديم مى‌گردد.

در پايان لازم است از حجج اسلام حميد كريمى و محمد مهدى نادرى كه تهيه و تدوين اين جلد از مجموعه پرسش‌ها و پاسخ‌ها را بر عهده داشته‌اند سپاسگزرى نماييم.

آدرس: قم - بلوار محمدامين(ص) - بلوار جمهوری اسلامی - مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمينی(ره) پست الكترونيك: info@mesbahyazdi.org